Urodziny Michaiła Gorbaczowa

Dziś swoje 81. urodziny obchodzi człowiek, który przed laty stał na czele potężnego imperium - i doprowadził do jego upadku. To Michaił Gorbaczow, rządząc Związkiem Radzieckim, zainicjował politykę pieriestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności) i uskorienia (przyspieszenia), których podstawą było złagodzenie cenzury oraz ograniczona liberalizacja gospodarcza i polityczna. Reformy, które miały wzmocnić skostniały system ZSRR, ostatecznie okazały się gwoździem do jego trumny.

- Rozpad ZSRR był nie tylko największą katastrofą geopolityczną XX wieku, ale również prawdziwym dramatem dla Rosjan - oświadczył w orędziu o stanie państwa prezydent Rosji Władimir Putin w 2005 roku.

Dzięki polityce Gorbaczowa, który odszedł od tzw. doktryny Breżniewa, zakładającej ograniczoną suwerenność krajów Układu Warszawskiego, możliwa była pokojowa rewolucja w Polsce i pozostałych krajach Europy Środkowej, nazwanych Jesienią Ludów. Bez niego najprawdopodobniej nie byłoby ani Okrągłego Stołu, ani upadku muru berlińskiego.

Na zdjęciu przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow z papieżem Janem Pawłem II na spotkaniu w Watykanie w grudniu 1989 roku.

(wp.pl/tbe)

Gorbaczow urodził się 2 marca 1931 roku w rodzinie chłopskiej, w małej wsi Priwolnoje w Kraju Stawropolskim, okręgu położonym na Przedkaukaziu. Będąc w szkole średniej rozpoczął karierę działacza Komsomołu - komunistycznej organizacji młodzieżowej w Związku Radzieckim. Do partii wstąpił na początku lat 50. ubiegłego wieku, w czasie studiów prawniczych w Moskwie.

Na zdjęciu młody Michaił Gorbaczow (trzeci od prawej) wśród partyjnych towarzyszy - fotografia z lat 60.

Przez lata konsekwentnie piął się po szczeblach partyjnej kariery. Zaczynał jako pierwszy sekretarz obwodowego komitetu Komsomołu w Stawropolu, później był pierwszym sekretarz Komitetu Miejskiego, a następnie stawropolskiego Komitetu Obwodowego.

Zdjęcie z gen. Wojciechem Jaruzelskim - 1985 rok.

Od 1971 roku został mianowany członkiem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, który faktycznie był organem zarządzającym wszystkimi dziedzinami życia kraju. Dziewięć lat później trafił do Biura Politycznego, potężnej i najważniejszej instytucji w systemie władzy ZSRR. Swój awans w górę Gorbaczow zawdzięczał politycznej protekcji Michaiła Susłowa, głównego ideologia partii komunistycznej.

Na zdjęciu spotkanie z prezydentem USA Ronald Reaganem w listopadzie 1985 roku.

Drogę do władzy nad Związkiem Radzieckim otworzyła mu śmierć partyjnych towarzyszy. Gorbaczow został Sekretarzem Generalnym KC KPZR (czyli faktycznym przywódcą kraju) w 1985 roku - po trzech latach, w trakcie których zmarli trzej jego poprzednicy: Leonid Breżniew, Jurij Andropow i Konstantin Czernienko. Już podczas krótkich rządów tego ostatniego został nieoficjalnie drugim człowiekiem w państwie i w związku ze złym stanem zdrowia Czernienki, często go zastępował.

Na zdjęciu Gorbaczow z przywódcą Palestyńczyków Jaserem Arafatem w 1986 roku.

Gorbaczow był pierwszym przywódcą partii, który urodził się po rewolucji październikowej w 1917 roku. Stosunkowo młody, jak na radzieckie standardy polityk postawił sobie za cel zreformowanie skostniałego systemu ZSRR i pogrążonego w marazmie społeczeństwa. W tym celu zainicjował politykę pieriestrojki (przebudowy), głasnosti (jawności) i uskorienia (przyspieszenia). Reformy miały postawić na nogi osłabione latami gospodarczej stagnacji mocarstwo i dać możliwość nawiązania równej walki z USA.

Na zdjęciu Gorbaczow z wizytą na Kubie obok Fidela Castro w 1989 roku.

Istotą przeprowadzonych przemian było unowocześnienie gospodarki, częściowe wprowadzenie mechanizmów rynkowych, złagodzenie cenzury, zwiększenie swobód obywatelskich, a także większe otwarcie na świat i ocieplenie relacji z Zachodem. Gorbaczow zasłynął również tym, że zapoczątkował zdecydowaną kampanię przeciwko alkoholizmowi, co - według niektórych - przyczyniło się do jego zguby.

Na zdjęciu konferencja z premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher w 1990 roku.

Wprowadzone zmiany okazały się zbyt nieśmiałe, a niewydolny system gospodarki centralnie planowanej był zbyt wyniszczony, aby wyciągnąć kraj z pogłębiającego się kryzysu. Złagodzenie cenzury i zwiększenie swobód obywatelskich stały się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich oraz wzmogły wolnościowe dążenia w krajach podporządkowanych Moskwie.

Na zdjęciu z Borysem Jelcynem - wrzesień 1991 roku.

Ostatnie dwa lata rządów Gorbaczowa minęły pod znakiem prób utrzymania jedności imperium i przeciwdziałania dążeniom odśrodkowym i niepodległościowym. Między innymi w tym celu utworzono stanowisko prezydenta ZSRR, którym w marcu 1990 roku mianowany został Gorbaczow. Jego władza wciąż jednak słabła i nie zdołał on powstrzymać procesu uniezależniania się republik związkowych. Zrezygnował 25 grudnia 1991 roku - akt ten ostatecznie kończył istnienie prawie 70-letniego państwa.

Na zdjęciu były przywódca ZSRR i ówczesny prezydent Polski Aleksander Kwaśniewski podczas konferencji w Tel Awiwie w 1999 roku.

W przeciwieństwie do polityki wewnętrznej, duże sukcesy - przynajmniej z perspektywy Zachodu - Gorbaczow osiągnął w dyplomacji. Ocieplił stosunki z państwami zachodnimi i razem z USA doprowadził do podpisania traktatów rozbrojeniowych, przyczyniając się do zmniejszenia napięcia w zimnej wojnie. Dzięki temu przywódca ZSRR za granicą cieszył się większą popularnością niż we własnym kraju.

Jego polityka pozwoliła również na liberalizację w Europie Środkowo-Wschodniej, co doprowadziło do rozpadu Układu Warszawskiego i całego bloku komunistycznego. Bez niego prawdopodobnie nie byłoby polskiego Okrągłego Stołu i zburzenia muru berlińskiego.

Na zdjęciu z Lechem Wałęsą i Angelą Merkel na uroczystościach związanych z 20. rocznicą zburzenia muru berlińskiego.

Osiągnięcia Michaiła Gorbaczowa na arenie międzynarodowej zostały docenione - w 1990 roku został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla za działania na rzecz zakończenia zimnej wojny. Natomiast jego rola w upadku radzieckiego imperium i bloku wschodniego wciąż jest przedmiotem dyskusji historyków.

Obecnie były przywódca ZSRR wciąż jest aktywny publicznie, choć stroni od polityki rosyjskiej. Bywa za to chętnie zapraszany na konferencje i wykłady przez instytucje i uczelnie państw zachodnich.

Zdjęcie z konferencji w Berlinie - listopad 2011 roku.

(wp.pl/tbe)