Nagrody Nobla 2012

Laureatami tegorocznego Nobla z ekonomii zostało dwóch amerykańskich naukowców: Alvin E. Roth i Lloyd S. Shapley. Zostali oni nagrodzeni za prace nad metodami maksymalnie efektywnego dopasowywania do siebie różnych czynników, np. na rynku.

W uzasadnieniu Komitet Noblowski podał, że nagroda dla pracującego na Harvardzie Rotha oraz związanego z Uniwersytetem Kalifornijskim Shapleya, została przyznana za prace nad głównym problemem ekonomii - jak dopasować do siebie w sposób możliwie najlepszy różne czynniki.

Urodzony 1923 roku Lloyd S. Shapley jest profesorem ekonomii i matematyki, zajmuje się także teorią gier. Pracował m.in. na Uniwersytecie Kalifornijskim.

W latach 50. i 60. Shapley ze współpracownikami opracował algorytm, który dopasowuje w efektywny sposób uczestników rynku.

(PAP/meg)

Na powiązanie z praktyką teoria Shapleya musiała poczekać 20 lat, kiedy to drugi z laureatów, Alvin Roth badał problem rynku nowych lekarzy w Stanach Zjednoczonych. Zauważył, że wprowadzony w latach 50. algorytm mający efektywnie dopasowywać oczekiwania i preferencje wchodzących na rynek pracy lekarzy z oczekiwaniami szpitali - National Resident Matching Program (NRMP) - jest bardzo podobny do algorytmu z teorii Shapleya.

Roth zwrócił uwagę, że NRMP był powszechnie uważany za sukces właśnie dlatego, że z dobrym przybliżeniem wprowadzał rozwiązania, opracowane niezależnie w teorii. Roth, badając tę kwestię głębiej, znalazł słabe punkty praktycznego rozwiązania i zaproponował odpowiednie modyfikacje NRMP, które po wdrożeniu okazały się bardzo udane.

Alvin E. Roth urodził się w 1951 roku. Jest profesorem ekonomii na Uniwersytecie Harvarda, zajmuje się eksperymentalną teorią gier, projektowaniem rynku oraz szeroko pojętą ekonomią eksperymentalną.

Dość nieoczekiwanie tegoroczną Pokojowa Nagrodą Nobla w tym roku uhonorowana została Unia Europejska, która od 60 lat decydująco przyczynia się do procesu pokoju, pojednania, demokracji i praw człowieka w Europie.

Stabilizująca rola odegrana przez UE pomogła przekształcić większość Europy z kontynentu wojen w kontynent pokoju - napisano w uzasadnieniu przyznania Nagrody.

W tym roku do pokojowego Nobla nominowano 231 kandydatów, w tym rosyjskich dysydentów i przywódców religijnych dążących do pojednania między chrześcijanami a muzułmanami.

Unia Europejska powstała 1 listopada 1993 na mocy traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej wielu państw w Europie. Obecnie w skład UE wchodzi 27 państw.

Ostatnią organizacją, która została uhonorowana pokojowym Noblem, byli Lekarze bez Granic. Nagrodę tej organizacji przyznano w 1999 roku.

Laureatem tegorocznego Nobla z literatury został Chińczyk Mo Yan. Wyróżnienie zostało mu przyznane za to, że łączy ludowe powieści, historię i współczesność z "halucynacyjnym realizmem".

Mo Yan jest w swoim kraju bardzo popularnym pisarzem. Mo Yan to pseudonim literacki autora, który po chińsku oznacza "nie mów". Jego prawdziwe nazwisko to Guan Moye.

Najbardziej znane dzieła tegorocznego noblisty to "41 bomb", "Obfite piersi, pełne biodra", "Kraina wódki", "Klan czerwonego sorga", "Przezroczysta marchewka". Jest on także autorem wielu opowiadań. Kilka jego powieści doczekało się adaptacji filmowej.

Na Zachodzie pisarz jest znany głównie dzięki ekranizacji jego powieści pt. "Klan czerwonego sorga". Jego twórczość jest porównywana z prozą Franza Kafki. Książki Mu Yana zostały przetłumaczone na wiele języków, między innymi angielski, francuski, niemiecki i hiszpański.

Mo Yan urodził się 17 lutego 1955 roku w prowincji Szantung w rodzinie rolników. Pisać zaczął w 1981 r., a trzy lata później został wykładowcą na wydziale literatury w szkole wojskowej. Następnie uzyskał doktorat za pracę o twórczości Lu Xuna.

Zdobywcami chemicznego Nobla 2012 okazali się dwaj Amerykanie Robert J. Lefkowitz i Brian K. Kobilka za wspólne badania nad receptorami sprzężonymi z białkiem G. Dzięki nim, nasz organizm jest w stanie czuć i działać.

W roku 2011 zespół Kobilki dokonał kolejnego przełomu; udało się uzyskać obraz receptora beta-adrenergicznego dokładnie w momencie, gdy jest aktywowany przez hormon i wysyła sygnał do komórki. Uzyskanie tego obrazu było zwieńczeniem trwających dziesięciolecia badań.

Robert J. Lefkowitz urodził się 15 kwietnia 1943 roku w Nowym Jorku. Według portalu poświęconego naukom przyrodniczym Phys.org jest wnukiem polskich Żydów, którzy wyemigrowali do USA. W 1977 otrzymał stanowisko profesora medycyny na Duke University Medical Center. Jest również profesorem biochemii. Od 1976 r. pracuje jako badacz w Howard Hughes Medical Institute. Jest członkiem National Academy of Sciences, American Academy of Arts and Sciences.

Brian Kobilka przyszedł na świat w 1955 r. w Little Falls w środkowej Minnesocie. Jak podaje anglojęzyczna Wikipedia wywodzi się z rodziny polskich imigrantów. Ukończył studia medyczne z wyróżnieniem na Yale University School of Medicine, a w 1984 r. w ramach stażu po doktoracie dołączył do zespołu dr. Roberta Lefkowitza. W 1989 r. Kobilka przeniósł się na Stanford University School of Medicine, gdzie pracuje do dziś. W 2011 r. został członkiem prestiżowej Amerykańskiej Akademii Nauk (National Academy of Science).

Nagroda Nobla z fizyki powędrowała w tym roku do Francuza Serge Haroche'a i Amerykanina Davida Winelanda za badania z dziedziny fizyki kwantowej. Komitet Noblowski podkreślił, że ich badania mogą doprowadzić do stworzenia superkomputera.

Prace Winelanda, które przyniosły mu Nobla, dotyczyły optyki, zwłaszcza chłodzenia jonów za pomocą lasera w pułapkach jonowych oraz wykorzystania schwytanych jonów w konstrukcji komputerów kwantowych. Wineland i Hans Dehmelt jako pierwsi zaproponowali wykorzystanie do schładzania schwytanych w pułapkę jonów. Przeprowadzone w roku 1978 eksperymenty potwierdziły, że taki efekt rzeczywiście występuje. Dalsze badania dotyczyły zegarów atomowych, kwantowego przetwarzania informacji pomiarów i kontroli stanów kwantowych.

David J. Wineland urodził się 24 lutego 1944 w Milwaukee. W roku 1970 pod kierunkiem późniejszego noblisty Normana Ramseya zrobił doktorat na Harvardzie. Następnie pracował w zespole Hansa Dehmelta z University of Washington (który dostał Nobla razem z Ramseyem w roku 1989). Obecnie pracuje w National Institute of Standards and Technology w Boulder w Kolorado oraz współpracuje z University of Colorado.

Wineland jest członkiem American Physical Society i American Optical Society. Został też wybrany do National Academy of Sciences w roku 1992. Jest laureatem licznych nagród.

Francuz Serge Haroche jest najbardziej znany z wyjaśnienia w 1996 r. razem ze swoimi kolegami z Ecole Normale Superieure procesu dekoherencji kwantowej. Opisuje ona oddziaływanie obiektu kwantowego z otoczeniem i zakłada, że jest ono nieodwracalne w sensie termodynamicznym.

Od początku swojej kariery naukowej fascynował się optyką kwantową, czyli badaniem interakcji między materią a światłem. Życiowe motto Haroche’a brzmi: "Teoria kwantowa jest uniwersalnym podłożem wiedzy na temat natury".

Serge Haroche urodził się 11 września 1944 roku w Casablance. Teraz mieszka w Paryżu, od 2001 roku jest profesorem na paryskim College de France.

Uczony należy do Francuskiego Towarzystwa Fizycznego oraz towarzystwa europejskiego i amerykańskiego.

Tegoroczną medyczną Nagrodę Nobla przyznano dwóm naukowcom zajmującym się badaniami komórek. Otrzymał ją profesor brytyjskiego Cambridge, pionier klonowania John B. Gurdon. Już w latach 60. dokonał on odkrycia, że materiał genetyczny dojrzałej komórki może posłużyć do odtworzenia całego organizmu.

Pionierskie prace Gurdona dotyczą przeszczepu jądra komórkowego oraz klonowania. Przeszczep jądra komórkowego był przedmiotem jego pracy doktorskiej. W roku 1958 udało mu się pobrać nienaruszone jądro komórkowe z komórki jelita kijanki żaby Xenopus i zastąpić nim jądro komórki jajowej. W ten sposób uzyskał identyczną genetycznie kopię kijanki - sklonował ją.

Brytyjski biolog, sir John Bertrand Gurdon urodził się 2 października 1933 w Dippenhall (Wielka Brytania).

W roku 1960 zrobił doktorat na uniwersytecie oksfordzkim i pracował na tamtejszym wydziale zoologii. W roku 1972 przeniósł się na brytyjski uniwersytet w Cambridge, gdzie został profesorem. Obecnie pracuje w Gurdon Institute w Cambridge.

Od roku 1971 jest członkiem najstarszego na świecie towarzystwa naukowego - Royal Society. Od 1995 roku posiada tytuł szlachecki. W roku 2004 na jego cześć Wellcome Trust/Cancer Research UK Institute for Cell Biology and Cancer zmienił nazwę na Gurdon Institute.

Drugim naukowcem, któremu przyznano medycznego Nobla jest Japończyk Shinya Yamanaka - twórca indukowanych pluripotentnych komórek macierzystych, które dają nadzieję na szybszy rozwój medycyny regeneracyjnej.

Prof. Shinya Yamanaka jako pierwszy otrzymał tzw. indukowane pluripotentne komórki macierzyste, czyli przekształcił dojrzałe komórki tak, że przypominały komórki zarodków - tworzywo wszystkich tkanek ciała. Odkrycie, że nienaruszona, dojrzała komórka może zostać przeprogramowana w ten sposób zostało ogłoszone w 2006 r. i natychmiast zostało uznane za przełomowe, ponieważ dawało szansę na wynalezienie nowych, skutecznych metod leczenia wielu chorób.

Shinya Yamanaka urodził się w 1962 r. w Osace. Kształcił się na Uniwersytecie w Kobe, gdzie w 1987 r. ukończył studia medyczne. Początkowo pracował jako chirurg ortopeda, później jednak zdecydował poświęcić się badaniom podstawowym.

Obecnie pracuje na Uniwersytecie w Kyoto, gdzie kieruje Centrum Badań i Zastosowań Indukowanych Pluripotentnych Komórek Macierzystych (Center for iPS Cell Research and Application). Yamanaka przewodniczy też Międzynarodowemu Towarzystwu Badań Komórek Macierzystych (International Society for Stem Cell Research - ISSCR).