Mocarstwowe ambicje Iranu na Bliskim Wschodzie. Jemen, Syria, Irak - to może być dopiero początek

Ostatnia runda rozmów w sprawie irańskiego programu nuklearnego, odbywająca się w szwajcarskiej Lozannie, miała doprowadzić do zawarcia porozumienia z Islamską Republiką Iranu (IRI) z końcem marca. Termin ten nie został dotrzymany, co nie przeszkodziło jednak mocarstwom w kontynuowaniu negocjacji - tak jak przez cały okres ostatnich jedenastu lat - w złudnej nadziei, że może jednak w ostatniej chwili Teheran zmieni swe nieugięte stanowisko. Ostatecznie, z dwudniowym opóźnieniem, udało się zawrzeć "historyczne" i "przełomowe" porozumienie z Iranem, które jednak warte będzie tyle, na ile pozwolą sami Irańczycy.

To oni bowiem ostatecznie zdecydują, gdzie i na jak długp dopuszczą międzynarodowych ekspertów weryfikujących zapisy z Lozanny. W istocie przerabialiśmy to już - w różnych odsłonach i kombinacjach - po wielokroć w ciągu minionych ponad 10 lat, od momentu, gdy w 2004 roku świat dowiedział się o istnieniu, prowadzonego od wielu lat (potajemnie) irańskiego programu nuklearnego.

Arena rozgrywek

W cieniu tych "rokowań" i ich "przełomowych" rezultatów - tylko pozornie i powierzchownie odnoszących się do przedmiotowej kwestii zbrojeń jądrowych Iranu, a w istocie dotyczących przyszłości całego regionalnego ładu bezpieczeństwa - na Bliskim Wschodzie rozgrywają się wydarzenia w sposób realny wpływające na przyszły kształt geopolityki tej części świata.

Irańczycy nic jednak nie pozostawiają czystemu przypadkowi i niepewnym zdarzeniom kapryśnego i często ślepego losu. Prowadząc od lat skomplikowane, wieloaspektowe rozmowy na temat swego programu jądrowego ze społecznością międzynarodową (reprezentowaną przez grupę 5+1, czyli pięciu stałych członków RB ONZ i Niemcy), równolegle podejmują cały szereg przemyślanych, dobrze zaplanowanych i skoordynowanych działań strategicznych w regionie. Aktywność ta ma zapewnić Teheranowi osiągniecie sukcesu - rozumianego jako uzyskanie faktycznego statusu mocarstwowego i geopolitycznej dominacji w regionie - niejako metodą faktów dokonanych.

Działalność Iranu jest zatem podejmowana (lub kontynuowana) od Libanu, przez pogrążone w chaosie wojen Syrię i Irak, aż po Jemen, Bahrajn, a nawet Afganistan i Pakistan. Wszędzie tam, gdzie żyją społeczności szyickie, Irańczycy aktywnie działają na rzecz budowy własnego mocarstwowego image. Spektrum stosowanych w ramach tych wysiłków metod i środków jest tak szerokie i zróżnicowane, jak rozległy geograficznie jest obszar, którego dotyczą. Obejmują one zarówno "zwykłą" pomoc humanitarną, materiałową i finansową, jak też dostawy uzbrojenia, wyrafinowanej techniki wojskowej, asystę szkoleniową, a nawet - jak w przypadku Iraku i Syrii - bezpośrednią obecność żołnierzy elitarnych jednostek IRI.

Irańskie "zielone ludziki"

W tym miejscu warto odnotować, że wbrew powszechnemu na Zachodzie przekonaniu to nie Rosjanie wymyślili tzw. wojnę hybrydową, stosowaną przez nich z sukcesami na Ukrainie. Gdy rosyjskie "zielone ludziki" po cichu podbijały Krym wiosną 2014 roku, w Syrii już od ponad roku podobną strategię z sukcesami wdrażali Irańczycy. Ich wersja "hybrydowych bojowników" - czyli "ochotników" (a w istocie członków elitarnych irańskich formacji Pasdaran i Al Kuds), broniących przed dżihadystami z Państwa Islamskiego m.in. świętych dla szyizmu mauzoleów w Syrii, jak meczet Sajida Zajnab koło Damaszku (kryjący ponoć doczesne szczątki Zajnab, córki Alego, uważanego za "założyciela" szyizmu) - z pewnością zainspirowała władze na Kremlu do powielenia tej jakże skutecznej metody działania.

Tym bardziej, że ci irańscy "ochotnicy" przebywają w Syrii formalnie na własną rękę, będąc "na urlopach i zwolnieniach". Teheran zresztą skutecznie powiela i twórczo rozwija tę koncepcję prowadzenia wojny, wysyłając ostatnio setki swych najlepszych ludzi także do Iraku.

Arabia Saudyjska kontra Iran

Nie ulega przy tym wątpliwości, że aktywność Iranu w regionie wpisuje się w szerszy kontekst rywalizacji między sunnitami a szyitami. Ci pierwsi są dzisiaj skupieni głównie wokół Arabii Saudyjskiej, szyici w oczywisty sposób lgną zaś właśnie do Iranu, jako naturalnego patrona i obrońcy ich interesów.

Sunnicko-szyicka rywalizacja w regionie trwa od ponad 35 lat (a więc od momentu wybuchu rewolucji islamskiej w Iranie) i przybiera coraz wyraźniej formę konfrontacji saudyjsko-irańskiej. Warto pamiętać, że w ciągu trwającej wieki rywalizacji z sunnitami, szyici praktycznie zawsze - jako mniejszość - byli słabszą stroną i obiektem represji ze strony dominujących politycznie i religijnie wyznaniowych adwersarzy w łonie islamu.

Dzisiaj, mając za plecami potężnego regionalnego gracza w postaci Islamskiej Republiki Iranu, szyici na Bliskim Wschodzie mogą pozwolić sobie na większą swobodę manewru i większą asertywność. Skutki takiej postawy można oglądać od Libanu i Iraku po Bahrajn i Jemen. Wszędzie tam lokalne społeczności szyickie otwarcie kontestują dotychczasowy ład strategiczny, domagając się poszerzenia przestrzeni własnych swobód i praw działania w ramach istniejących organizmów państwowych. Sęk w tym, że takie zmiany oznaczają de facto zwiększenie możliwości oddziaływania ze strony Iranu, uznawanego za wroga przez większość sunnickich arabskich reżimów bliskowschodnich.

Wspólny wróg

Na korzyść geopolitycznej pozycji Iranu działają także wydarzenia w regionie po Arabskiej Wiośnie. Chaos i krwawe wojny, będące udziałem wielu sunnickich państw arabskich dotkniętych rewoltami z lat 2011-12, nie tylko osłabiają obóz sunnitów, ale dają Irańczykom dodatkowe możliwości "rozgrywania" przeciwników. Najlepiej widać to na przykładzie Syrii, Iraku i Jemenu.

Wszędzie tam gwałtowne, nierzadko dramatyczne (jak w Iraku czy Syrii) pogorszenie sytuacji bezpieczeństwa wewnętrznego dało Iranowi szansę na uplasowanie się w roli czynnika stabilizującego sytuację strategiczną.

Pojawienie się skrajnie ekstremistycznego kalifatu w Lewancie dało Teheranowi asumpt do podkreślania własnego "umiarkowania" i możliwość postawienia się w jednym szeregu razem z Zachodem. Bo też i faktycznie takfiryści z Państwa Islamskiego (IS) i powołanego przezeń kalifatu są na równi śmiertelnym zagrożeniem i dla nas, ludzi Zachodu, jak i dla szyitów (a nawet dla tych rytów w islamie sunnickim, które - jak np. sufizm - uznawane są przez islamistów za herezję i wypaczenie "prawdziwej wiary" w proroka).

Co więcej, ze względu na swój polityczny radykalizm i religijny zelotyzm islamiści z IS okazali się także - o dziwo - wrogiem dla samej Arabii Saudyjskiej i jej arabskich sojuszników z regionu Zatoki Perskiej. W efekcie wykreowało to nieco dziwną sytuację, w której dotychczasowi śmiertelni adwersarze - Iran i Arabia Saudyjska (wraz ze swymi sojusznikami) - znaleźli się de facto po tej samej stronie barykady w wojnie z samozwańczym kalifatem Państwa Islamskiego.

Niecodzienny sojusz

Rijad i jego siły zbrojne, a także wspierani przezeń sunniccy rebelianci w Syrii, walczą oto nagle niemalże ramię w ramię z szyickimi milicjami irackimi oraz pro-irańskim libańskim Hezbollahem przeciwko oddziałom IS. Z całą pewnością nie jest to sytuacja komfortowa dla żadnej ze stron w tej odwiecznej sunnicko-szyickiej rywalizacji, ale wiele wskazuje na to, że większy zgryz mają tu Saudowie i wspierający ich sunniccy Arabowie.

Dla Iranu jest to bowiem niemalże naturalna kolej rzeczy - oto "prawdziwy" islam (czytaj: szyicki) okazuje się bardziej szczery i zgodny z naturą wszechświata, niż jego sunnicki rywal. Nic zatem dziwnego, że to właśnie sunnici muszą "dołączać" do owej koalicji "prawych" w wojnie z terrorystycznym zagrożeniem ze strony Państwa Islamskiego - organizacji, która zresztą w dużej mierze powstała dzięki wsparciu ze strony radykalnych elementów w świecie islamu sannickiego, głównie w krajach Zatoki Perskiej.

Najlepszym przykładem, jak taki dziwny układ działa w praktyce, jest iracki front walki z kalifatem. Gdy rząd w Bagdadzie - zdominowany bardziej niż kiedykolwiek wcześniej przez proirańskich szyitów - podjął z końcem lutego br. decyzję o ofensywie na Tikrit, zarówno Amerykanie, jak i ich arabscy sojusznicy z "koalicji chętnych", walczący z Państwem Islamskim (w tym zwłaszcza Saudyjczycy), musieli zaakceptować fakt, że to głównie szyickie, proirańskie milicje będą stanowić trzon sił skierowanych do walki z kalifatem.

Pikanterii tej sprawie dodaje jednak fakt, że Tikrit to bastion sunnickiego "betonu" w Iraku - z tego miasta pochodził wszak Saddam Hussajn, a jego klan ma do dziś silne wpływy w tej części Iraku. Co gorsza, poparcie społeczne dla islamskich radykałów z IS jest w tym mieście wciąż całkiem spore, sprawiając, że działania szyickich bojówek nie są tam bynajmniej odbierane jako wyzwalanie spod władzy kalifatu, ale raczej jako zaprowadzanie kolejnej okupacji szyickiej.

Konflikt z Jemenem pokazuje siłę Iranu

Podobnie rzecz się ma z innym frontem rywalizacji sunnicko-szyickiej, czyli z Jemenem. Z perspektywy Saudyjczyków, ostatnie wydarzenia w tym kraju to ewidentny przejaw inspiracji Iranu, mającej na celu odwrócenie uwagi od jego programu nuklearnego i rozmów w Szwajcarii. I trzeba przyznać, że jest w tym wiele prawdy - oto nagle, tuż przed finałem rokowań w Lozannie, okazuje się, że USA (i Zachód) stają przed problemem całkowitego i w gruncie rzeczy niespodziewanego załamania sytuacji bezpieczeństwa w Jemenie. Niespodziewanego o tyle, że niewielki w swej skali i lokalny (ograniczony do części terytorium kraju) szyicki ruch rebeliancki Huti nagle okazuje się siłą zdolną nie tylko obalić władze w dość dużym państwie, jakim jest Jemen, ale też zająć większość jego obszaru.

Niewykluczone zatem, że już niedługo - niezależnie od "porozumienia" zawartego w Lozannie - staniemy się świadkami innych, pozornie zaskakujących wydarzeń w regionie Bliskiego Wschodu, mających w tle działania Islamskiej Republiki Iranu i jej mocarstwowe aspiracje. Warto więc na przykład w najbliższych tygodniach zwrócić baczniejszą uwagę na Bahrajn (z jego populacją złożoną w 80 proc. z szyitów, wciąż niezadowolonych ze swojej sytuacji politycznej), a także na społeczności szyickie w Kuwejcie i samej Arabii Saudyjskiej. Jak wspomniano wcześniej, Iran nie zostawia niczego zrządzeniom przypadku...

Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji.