Wstydliwa historia ustępu

"Nie przystoi witać kogoś, kto właśnie oddaje mocz, czy się wypróżnia" - radził w XVI wieku Erazm z Rotterdamu. Nie bez kozery, bo wtedy bez skrępowania załatwiano się na ulicach i w każdym dostępnym kasie. Dopiero później ludzie się opamiętali i defekowali już do kominków.

Marcin Luter, słynny twórca reformacji, przyznawał, że większość teologicznych spostrzeżeń przychodziła do niego “in cloaca”. Spędzał tam bowiem wiele godzin. Czy gdyby wypróżniał się w Chinach, gdzie kilkunastu skośnookich załatwia potrzeby w jednym pomieszczeniu, wstrząsnąłby Europą? Może dałby się wciągnąć w czcze pogaduchy przy wypróżnianiu i porzucił reformację.

Naukowcy nigdy się tego nie dowiedzą, ale toalety i tak badają do dziś. To wdzięczne miejsce do naukowej pracy. Można dowiedzieć się np. co jedli nasi przodkowie — tłumaczy dr Artur Błażejewski, wrocławski archeolog . Można znaleźć tam też przedmioty, które zgubili, np. pierścienie i monety. W gdańskim wychodku znaleziono gęślę. Jakaż musiała to być tragedia dla grajka, któremu instrument wpadł do czarnej dziury? - zastanawia się badacz.

Podobnie jak my, z problemem wypróżniania radzili sobie Rzymianie. Mieli kanalizację, a domy były wyposażone w wychodki. Te nieskomplikowane urządzenia w postaci dziur w podłodze i rur odprowadzały fekalia do wielkiego szamba. Cloaca maxima umiejscowiona była w centrum Rzymu - opowiada dr Błażejewski. To tam spływały nieczystości. Utrzymywano nawet specjalne służby, które się nią zajmowały - dodaje. Bogatsi Rzymianie, mieszkający w domach, wychodki budowali na krańcach swoich działek. Konieczność spacerowania za każdą potrzebą spowodowała, że wymyślili nocniki. Ich wynalazki w tej dziedzinie przepadły wraz z nadejściem Średniowiecza. Wtedy to powrócono do pierwotnych sposobów wypróżniania się gdzie bądź. Dopiero w pierwszej połowie XIII wieku pojawiły się kloaki i do mody wróciły nocniki. Najczęściej wykorzystywano do tego różnego rodzaju garnki - mówi dr Cezary Buśko, archeolog z Uniwersytetu Wrocławskiego. Zawartości nocników często wylewano na ulice. Gdzieniegdzie zapadały więc decyzje, by robić to
o określonej godzinie, żeby nie cierpieli przypadkowi przechodnie.

Na zamkach toalety budowano tak, by dziura, na którą siadał rycerz, znajdowała się nad fosą. Wtedy efekt jego wysiłku leciał prosto do wody. Jednak niektórzy nie zadawali sobie takiego trudu i kucali, gdzie im się zachciało. Damy miały ułatwione zadanie, bo pod potężnym stelażem, na którym rozpięta była suknia, nie nosiły majtek. Wystarczyło więc tylko na chwilę przystanąć... Mężczyźni musieli podejmować trud zdejmowania spodni. Dopiero z drugiej połowy XVI wieku pochodzą pierwsze zapiski, że nie wypada załatwiać potrzeb pod drzwiami i oknami komnat - tłumaczy dr Jarosław Tomanowski, historyk z uniwersytetu w Toruniu. Miejscem dozwolonym stał się wtedy kominek. Funkcjonowało nawet powiedzenie: “Iść zgasić ogień w kominku”. Wypowiedzenie tych słów oznaczało, że dworzanin szedł oddać mocz na rozgrzane węgielki. To samo robił, gdy potrzeba była treściwsza. Musiał tylko uważać, by węgle były chłodniejsze.

O tym, jak swobodnie traktowano wypróżnianie, świadczy jeden z ulubionych prezentów arystokracji francuskiej. Upominkiem, który wręczali sobie członkowie elit, był nocnik - opisuje dr Jarosław Tomanowski. Większość była z miedzi, ale zdarzały się także nocniki ze srebra, prawdziwe dzieła sztuki - dodaje. Przypomina, że 1768 roku pewna arystokratka francuska zaleciła, by używać jej nocnika jako sosjerki. Nie wiadomo, czy równolegle z jego właściwym przeznaczeniem. Później pojawiły się krzesła z dziurami, pod które podstawiano wiadra. Cały czas nie rozwiązano jednak kwestii czystości po załatwieniu potrzeb. Wykorzystywano więc do tego mech, słomę, i liście kukurydzy. Tylko elity mogły pozwolić sobie na używanie chusteczek. Bynajmniej nie jednorazowych! Papier toaletowy w rolce został opatentowany dopiero w 1857 roku przez Josepha Coyetty. Wcześniej pojawił się w Anglii, ale nie miał on postaci rolki, tylko arkuszy sprzedawanych w pudełkach.

W starożytności latryny traktowano jak doskonałe miejsce spotkań. Okazuje się jednak, że zwyczaj gawędzenia w trakcie, jest ciągle żywy. W Chinach normą jest spędzanie wspólnego czasu na toaletach publicznych, skonstruowanych tak, by można było ze sobą rozmawiać. Wścibscy Chińczycy lubią nawet sobie popatrzeć, jak robi to biały Europejczyk. Wspólne ubikacje funkcjonują też w naszym kraju. Jest wiele kamienic, które tak jak w serialu “Kiepscy”, mają znacznie mniej toalet niż mieszkających w nich rodzin. W starym Pekinie do dziś w wielu miejscach nie ma prywatnych toalet. Wszyscy spotykają się w publicznych - opowiada Łukasz Wall, wrocławski podróżnik. A w miejscach licznie odwiedzanych przez turystów np. w pałacu cesarskim czy zakazanym mieście, toaletom przyznaje się gwiazdki - opowiada. Wspomina także korzystanie z toalety w starych budowlach Tybetu. Są one zamontowane na szczytach budynków tak, że gdy spojrzy się w dziurę w podłodze, to widać kilkudziesięciometrową przepaść. Z kolei w Namibii można
spotkać toalety zrobione z bambusa i trzciny. Owszem, są przewiewne, ale raczej nie tłumią dźwięków.

Znany podróżnik Marek Kamiński wspomina, że Aborygenom na pustyni w najmniejszym stopniu nie przeszkadzają muchy, które obsiadają kucającego. - Oni wierzą, że muchy usuwają nieczystości z ich ciała - wyjaśnia Kamiński. Śmieszne? Jestem przekonany, że za 150 lat ludzie też będą naigrywać się z naszych obyczajów higienicznych - przewiduje dr Jarosław Tomanowski. Pierwsze toalety powstały w Mezopotamii. Były to platformy z siedzeniami zrobionymi ze smoły. Pierwsza miskę klozetową wymyślił i zaprojektował angielski poeta John Harrington w 1596 roku. Spłukiwanie następowało w nim przez wyciągnięcie wtyczki z dna miski. Wtedy cała zawartość spływała. Na szeroką skalę urządzenie zostało spopularyzowane dopiero około 1780 roku, po upowszechnieniu kanalizacji i wynalezieniu nowoczesnego wc (water closet) przez londyńskiego zegarmistrza Aleksandra Cumminga w 1775 roku. W Warszawie pierwsze urządzenie tego typu założono w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Zasuwy “wolne - zajęte” wymyślono dopiero w 1883 roku.

Stanisław Szelc, satyryk z kabaretu Elita - Toaleta to wyśmienite miejsce do rozmyślanie. Człowiek jest sam, czuje się bezpieczny, nikt go nie zaczepia i nie nęka. To wyśmienita atmosfera. Przyznaję, że niejeden skecz przyszedł mi go głowy właśnie w wygódce. Odprężeniu umysłowemu towarzyszy też bezczynność. W końcu ciało załatwia pewną rzecz za nas, a my możemy zająć się myśleniem. Nasi politycy powinni częściej przebywać w toaletach. Tylko, żeby kultura wypróżniania była u nas większa. Często widzę jak panowie załatwiają się w polu. Dzięki Bogu robią tę rzecz... nie główniejszą.

Maciej Czujko, Łukasz Pałka, (Polskapresse)