Kości na pustyni

- Jeżeli możemy leczyć choroby państw Bliskiego Wschodu, to dlaczego nie możemy tego zrobić na naszej własnej granicy? - dziwi się Hilda Solis, członkini Izby Reprezentantów amerykańskiego Kongresu. W październiku ta demokratka z Kalifornii stanie na czele grupy kongresmanów, którzy pojadą do Juarez, by zwrócić uwagę na nie rozwikłaną kryminalną zagadkę dwumilionowego meksykańskiego miasta leżącego na granicy z Teksasem. Od 1993 r. w Juarez w tajemniczych okolicznościach przepadają bez wieści dziewczęta i młode kobiety. Zwłoki lub szczątki wielu z nich są potem odnajdywane na pustyni otaczającej miasto. Seryjna zbrodnia bardziej jednak porusza międzynarodową opinię publiczną niż meksykańskie władze. Kongres USA zapoznał się właśnie z raportem Amnesty International, który nie pozostawia suchej nitki na władzach Meksyku, krytykując je za tolerowanie zabójstw setek kobiet, dzięki czemu mordercy mogą się czuć bezkarni.

- To, co dotychczas było uznawane za lokalny problem społeczny - zabójstwa na ogół biednych kobiet - stało się palącą sprawą polityczną i gospodarczą - mówi mi Sonia del Valle, dziennikarka meksykańskiej gazety "Reforma". Sonia śledzi wydarzenia w Juarez od roku 1994. Jej zdaniem, tym razem prezydent Fox nie miał już innego wyjścia. Bezkarność zbrodni i bierność władz wywołała bowiem zbyt wielką falę krytyki zagranicznych mediów i organizacji broniących praw człowieka (m.in. Amnesty International i Human Rights Watch), a zwłaszcza praw kobiet. "Sprawa lokalna" stała się nagle sprawą globalną, a Juarez - jak twierdzi Sergio Gonzales Rodriguez, autor książki o mordach w tym mieście "Huesos en el desierto" ("Kości na pustyni") - kryminalną stolicą świata.

Fala krytyki w związku z bezkarną zbrodnią nadszarpnęła reputację kraju, który musi dbać o atrakcyjność w oczach potencjalnych inwestorów. Tymczasem zabójstwa w Juarez podziałały na nich odstraszająco. Część firm zaczęła się wyprowadzać z pogranicza meksykańsko-amerykańskiego, choć dotychczas było ono mekką przedsiębiorców korzystających z preferencji, jakie dało im Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA). Inwestorzy zniechęcili się tym bardziej, że odium krytyki za bezkarność zbrodni spadło także na nich. - Wiele ofiar pracowało w maquiladoras, fabrykach założonych na pograniczu głównie przez Amerykanów, kobiety często znikały w drodze do pracy lub z pracy. Pracodawcy nie chcieli jednak brać odpowiedzialności za ich bezpieczeństwo - mówi mi Ximena Andion Ibanez z meksykańskiej Komisji Obrony i Promocji Praw Człowieka, która na co dzień wspomaga organizacje pozarządowe w Juarez, m.in. stowarzyszenia rodzin ofiar tajemniczego seryjnego mordercy.

Funkcjonariusze federalni wysłani do Juarez, by przyspieszyć śledztwo i zapobiec kolejnym zabójstwom kobiet, nie mają łatwego życia. Nie znają dobrze lokalnych warunków, a władze stanu Chihuahua patrzą na nich niechętnym okiem. Gubernator Chihuahua pochodzi z partii opozycyjnej wobec układu, jaki rządzi na szczeblu federalnym. Wybór Foxa na prezydenta przed trzema laty przerwał trwające ponad 70 lat rządy Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej. Dziś PRI wykorzystuje każdą okazję, by kontestować politykę prezydenta.

Obejmując władzę, Fox obiecywał zaprowadzenie w kraju demokracji i przestrzeganie praw człowieka. Poprzedni gubernator Chihuahua należał do partii prezydenta, a więc brak efektów w sprawie morderstw obciąża także konto Foxa. Za kadencji byłego gubernatora (dziś jest on szefem frakcji parlamentarnej partii prezydenckiej) policja i prokuratura nie prowadziły rzetelnego śledztwa w sprawie zabójstw, niszczyły i fabrykowały dowody, a także stosowały tortury, by wymuszać zeznania.

To, co dzieje się w Juarez, dowodzi, że mimo hasła cambio democratico (zmiana demokratyczna) w Meksyku mocno trzyma się "ponadinstytucjonalna mafia", kpiąca zarówno z rządu i partii, jak i nowego ponadnarodowego porządku, dyktowanego przez globalizację - mówi Sergio Gonzales Rodriguez. Dzięki NAFTA i maquiladoras Meksyk awansował do grona dziesięciu największych gospodarek świata, wyprzedzając pod względem obrotów handlowych Brazylię. Zdaniem europejskiego dyplomaty, ani demokracja, ani wolny rynek nie zdołały jednak naruszyć korzeni dotychczasowego sposobu funkcjonowania społeczeństwa. - Jeśli chce się coś załatwić, trzeba iść z odpowiednim prezentem do właściwego kacyka - twierdzi dyplomata.

Wynikająca z tradycji "kultura wymiany" to niewielka część problemów, które przyczyniły się do tego, że sprawcy przestępstw w Juarez i w całym Meksyku pozostają bezkarni. Gazeta "La Prensa" krzyczy nagłówkiem na całą pierwszą stronę: "Escandalo e impunidad!" ("Skandal i bezkarność"), opisując sprawę Juana Sandovala, kardynała z Guadalajary, która stała się polityczno-kryminalną bombą i ukazała mroczne mechanizmy działania państwa. Poprzedni prokurator generalny Jorge Carpizo oskarżył kardynała o przyjmowanie "datków" od kartelu kontrolującego przemyt heroiny i kokainy do USA. Z datków narkomafii zbudowano m.in. dwa kościoły w Juarez.

Konflikt prokuratora i kardynała ciągnie się od 1993 r. (od kiedy zaczęły się mordy kobiet w Juarez!). Wtedy na lotnisku w Guadalajarze został zastrzelony poprzednik Sandovala, Juan Jesus Posada Campo. Prokurator Carpizo uznał, że kardynała zabito w porachunkach między rywalizującymi gangami narkotykowymi. Kardynał Sandoval twierdzi z kolei, że jego poprzednik zginął, gdyż sporo wiedział o udziale wysoko postawionych członków władz w przemycie narkotyków.

Juliusz Urbanowicz