Czy leci z nami... stewardesa?

– Sekundę później zdałam sobie sprawę, że w skrzyneczce były prochy zmarłego – opowiada.
Agnieszka lubi turbulencje. Ma za sobą czteroletni staż i oprócz farsowych wiele traumatycznych przeżyć w powietrzu. Ale rutyna zagłusza świadomość zawieszenia na wysokości ponad 10 km. Jest fatalistką. Jeśli coś ma się zdarzyć, zdarzy się mimo awaryjnych wyjść. Na wszelki wypadek podróżuje ze skarabeuszem. Zresztą, statystycznie, większe ryzyko jest wtedy, gdy jedzie z domu na lotnisko.
Była mgła, kiedy Jolanta Jarosz-Hryniewicz, kierownik działu starszych stewardes i szefowa pokładu PLL LOT, prowadziła auto. Na jej oczach autobus spadł ze skarpy. Pokierowała akcją ratunkową z zimną krwią. Odruch zawodowy. Zostaje po takich lotach jak ten do Splitu. Rozdawała cukierki z regulaminowym uśmiechem, gdy poleciała pod sufit. Nagle piorun przeleciał przez kabinę. Z okienka do okienka. Jedna z dziewczyn ten lot zapamiętała na zawsze. Kręgosłup nie wytrzymał.
Maria Smoła, stewardesa Air Polonii, czasem żegna się ukradkiem. Ściska ją w żołądku tylko podczas lądowań. Odkąd zginął jeden z kolegów ojca, pilota migów, instynktownie nasłuchuje pracy silników. Ale nie powinna o tym mówić. Zimna krew też jest regulaminowa.

Budzik Weroniki Dziekan dzwoni o różnych porach. Nastawiony tak, by zameldowała się u szefowej na godzinę przed startem. Rano najbardziej pilnuje, by dobrze nawilżyć cerę – w górze jest tak sucho, że na kosmetykach się nie oszczędza. Jedyna pewna data w harmonogramie Weroniki (studentki zaocznego prawa) to dwa dni wolnego weekendu w miesiącu, więc nawet kurs tańca jest wykluczony.
Jedna z najmłodszych w załodze LOT-u. Ale trzyletni staż wystarczył, by przywyknąć, że tydzień nie ma niedziel. Dziedzicznie obciążona, jak wiele córek pilotów, znała wcześniej Wigilie bez ojca, ale znała też dewizowy dostatek. Dziś to już trochę legenda, skoro zlikwidowali nawet dodatek kaloryczny, który jeszcze parę lat temu przysługiwał za pracę w ciężkich warunkach. Ale jest z czego spłacać mieszkanie w Warszawie, bo trudno było dojeżdżać z Nieporętu.

„Co pani zrobi, gdy rozleje pasażerowi wino na koszulę?”, zapytała Weronikę komisja na pierwszej rozmowie. Odparła, że przeprosi, zaproponuje pranie na koszt firmy albo zwrot za garderobę. Zdała. Tak powinna zareagować. Na pewno zapunktowały trochę blond loki. Wiadomo. Jeśli ładna panna wyleje człowiekowi wino na koszulę, łatwiej go rozbroi.
Nad kamizelką bordo grzecznie zawiązana apaszka. Ponad godzinę przed lotem Weronika jest już na Okęciu. Zaczyna się briefing stewardes.
– Jestem druga – melduje jedna z czwórki w załodze.
– Za które wyjście ewakuacyjne odpowiadasz? – losowe pytanie z listy.
– Tylne, przez drzwi.
– Lecę na pozycji trzeciej.
– Gdyby...
– Oceniam sytuację. Gaśnice przy toaletach.
– Sprawdzam sprzęt ratunkowy i apteczkę.
– Czwórka. Twoje otoczenie awaryjne?
– Butle tlenowe, kaptur przeciwdymny...

Jak postępować z zawałem? Astma? Które drzwi otwierasz podczas wodowania? „Pozycja jeden”, szefowa, czyli najbardziej oblatana dziewczyna w załodze, przeprowadza szybki test. Zawsze. Tu nie ma złych dni ani marginesu na dowolność. Jeśli nie odpowiesz na jedno pytanie, nie lecisz i zastępuje cię jedna z dyżurnych. Na kąśliwe uwagi typu zaciągnięte rajstopy też trzeba kiwnąć głową. Bo tu jest poczucie miejsca w szeregu...

Od pewnego czasu stewardesy, i nie tylko one, muszą doskonalić swoją znajomość psychologii, ludzkich zachowań, muszą też liczyć się z koniecznością rozpoznania terrorystów, zanim oni przystąpią do akcji. Formułki zawarte w tajemniczej 600-stronicowej „Cabin crew manual”, biblii stewardes, recytują nawet obudzone w nocy. To wewnętrzny druk, strzeżony, bo tych sytuacji lepiej nie przywoływać w świadomości pasażerów. I komendy. Też znają na pamięć. „Skacz”, „Dwoje naraz”, „Suń się po trapie”.

Pół godziny przed startem już są w samolocie. Catering przyjęty. Jeszcze cabin sweep – kontrola bezpieczeństwa. Rzut oka na trap. Data ostatniej kontroli? W porządku. Butle tlenowe OK. Latarki. Megafony. Koce. Poduszki. Aha, czy jest mydło w toalecie?
Jeszcze tylko 30 przepisowych sekund. Pół minuty skupienia. To psychologia powietrza. – W razie nieszczęścia – tłumaczy Weronika Dziekan – człowiek działa dokładnie według scenariusza, o którym myślał przed chwilą. To są odruchy. Dlatego w niebo nie zabiera się problemów. Na przykład z narzeczonym, który nie był szczęśliwy, gdy Weronika przeprosiła, że kino muszą przełożyć, bo wypadł niespodziewany rejs. 30 sekund na oderwanie się od ziemi...
Uśmiech. „Witamy państwa...”. Gdy lękliwi pasażerowie zaciskają spocone dłonie na poręczy fotela, twarz stewardesy musi mówić, że lecimy idealnie. Uśmiech, o jakim na szkoleniach przypominają dziesiątki razy, jest elementem poczucia bezpieczeństwa wliczonym w cenę biletu. Choć zdarza się, że człowiek wykrzywia wargi i... liczy sekundy.

Elżbieta Szeratics, kierowniczka działu stewardes LOT-u, miała taką podróż. – Po starcie z Toronto dostaliśmy telefon, że mamy bombę. Ustalono miejsce: torba starszej pani, która wracała do Polski od przyjaciela. Zgodnie z instrukcją odniosłam torbę w przewidziane miejsce na pokładzie (tajemnica!). Samolot zawrócił, a ja konwersowałam z pewnym Amerykaninem o urokach polskiego pejzażu. Nie zapomnę, jak plotłam do samego Toronto, gdzie okazało się, że bomby nie ma. Przyjaciel pasażerki po prostu chciał, żeby wróciła.

Sygnalizacja „zapiąć pasy” zapalona. To znak, że już nie można się rozmyślić. Dla niektórych psychicznie nie do zniesienia. W wakacje ludzie raczej nie zamykają oczu, licząc paciorki w różańcu. Latem klient jest bardziej rozluźniony i częściej znieczula się szklaneczką niż modlitwą. Sezonowy pasażer to klient bardziej uciążliwy. – Zwłaszcza czarterowy, któremu się wydaje, że już się zaczęła dobra zabawa, bo rozpoczął urlop – Agnieszka Maj nie przepada zwłaszcza za lotami grupowymi, gdzie wszyscy się znają i zakrapiają wspólnie aż do rozchodniaka. Wtedy jej rolą jest opanowanie rozgardiaszu.
Pierwszy serwis zaczyna się niemal od razu. Też psychologia powietrza. Kanapeczki, pudełeczka, czekoladki... Odrywają pasażerów od niepokojów typu: a co ten silnik tak warczy? Dla kobiety pchającej 120-kilogramowy wózek już się zaczyna harówa.
„Księżniczki przestworzy”? Dziewczyny nie lubią tych gazetowych tytułów. Dorabiają się żylaków, płaskostopia i problemów z kręgosłupem, zaburzeniami miesiączki. Najgorzej jest po trasach, gdy trzeba siedzieć na swojej pozycji między silnikami. Przez dwa dni mówią w domu głośno.

„Jeszcze jedno piweńko”, słychać często z kabiny. Bo piwo latem idzie o wiele lepiej niż whisky. Maria Smoła nie lubi braku rozsądku: – Ludzie nie zdają sobie sprawy, jakie są konsekwencje ostrego picia przy zmianie ciśnienia. Maria woli, jeśli pasażer upija się na misia. Można go wtedy pogłaskać po głowie i poprosić, żeby już schował z powrotem do torby tę „podręczną” butelkę. Ale nie z każdym da się w ten sposób, bo nie wszystkim można podstawić rozcieńczonego drinka. A już nigdy nie wolno powiedzieć: „Pan jest pijany”. Żartować ze zdenerwowanym też nie można. Żeby się nie skończyło jak dwa lata temu, gdy w trakcie lotu do Anglii podpity pasażer pobił stewardesę. Dostał pół roku bez zawieszenia. W Londynie nie ma zmiłuj się. To efekt przepisów zaostrzonych po 11 września.

Jolanta Jarosz-Hryniewicz – kilkanaście milionów kilometrów w powietrzu i wyjątkowy dar konwersacji – nabrała już takiej wprawy, że w sekundę oceni człowieka.
– Jeszcze wtedy, gdy się paliło w samolotach – opowiada – spojrzałam na pana w klasie biznes. Pewny siebie, elegancko ubrany, ale tknęło mnie, że będą z nim kłopoty. Poprosił o kieliszek czerwonego wina i spokojnie wylał je na głowę sąsiadowi, który cały czas dmuchał mu dymem prosto w plecy.

Wioleta Skobieńska (3,5 mln wylatanych kilometrów) właściwie nawet nie pamięta jutrzejszej trasy. Od tego jest grafik. Wie natomiast zawsze, o której wraca. To ważne ze względu na dziecko. W domu na Wiolę ciągle się czeka. Dobrze, że teściowa, która pracowała w Warsie, nie przyzwyczaiła syna do regularnych domowych obiadów. Tak, to zawód z wysokim ryzykiem rozwodów. Gdyby mąż Wioli nie zrezygnował z pracy, po urodzeniu dziecka nie mogłaby wrócić do swojej. Trzeba szczególnego faceta. Niektóre opowiadają, jak po nagle odwołanym locie zamawiały taksówkę dla kochanki.

Rzut oka na grafik. Jutro Malta. Wylot o 4, więc budzik nastawiony na 2.30. Mundur już wisi. Rano makijaż i włosy. Wygląd stewardesy ma uprzyjemnić pasażerom lot, za który płacą. Rajstopy tylko ciemne. I czarne szpilki. Bezwzględnie bez odkrytych pięt. Professional look jest spisany w specjalnym podręczniku. Choć trochę się zdewaluował, bo zalecane fryzury są już nieco retro. Jeśli pójdzie sprawnie, Wiola dziś wyląduje w Polsce około 13, czyli prosto z Malty zdąży po syna do szkoły.

Telefon. Zamiast Malty ma Sztokholm. Powrót pół godziny później. Jednak nie zdąży. Najdłuższy lot, w bloku atlantyckim, wypada raz w miesiącu, w sezonie letnim dwa razy. Poniedziałek – wylot, po dziewięciu godzinach lądowanie w Nowym Jorku, noc w hotelu. Powrót do Warszawy z wtorku na środę. Czwartek i piątek wolne. Sobota następny rejs. Już dziewięć lat w zawodzie, z dwuletnią przerwą na dziecko. Latanie do piątego miesiąca, gdy znalazła się w szpitalu z silną anemią, dziś Wioleta nazywa brakiem odpowiedzialności. Ale wtedy dziewczyna z Wyszkowa, która spełniła wielkie marzenia rodziców, szczególnie ojcu nie miała śmiałości powiedzieć, że schodzi z pokładu kilka miesięcy po rozpoczęciu pracy.

Po dziecku jest już trudniej latać. Dopada strach przed ryzykiem. I to odliczanie godzin w samolocie, czy dziś człowiek zdąży na czas do przedszkola. Zdarza się, że dziecko na widok munduru dostaje histerii: „Mama nie!”. Niebieski kolor zawsze kojarzy się dziecku z nieobecnością. Ale to wszystko trzeba zostawić. Zamknąć drzwi i na pokład wejść bez tego bagażu. Po katastrofie też lata się inaczej. Jeśli zdarza się gdzieś na świecie, długo jest napięcie. Jak po 11 września. Właściwie od tamtej pory nic nie jest tak samo. W Nowym Jorku Wiola wylądowała w przeddzień tragedii. – Akurat zeszliśmy na śniadanie przed powrotnym wylotem – opowiada. – Ktoś ściszył telewizor, żeby nie zagłuszał rozmowy. O, robią symulacje, spojrzeliśmy na pierwszą dymiącą wieżę WTC. Nagle stało się jasne. Zadzwoniłam do domu. Nie zapomnę płaczu dziecka w słuchawce. Wtedy miała ciężkie loty. Ale nie aż tak, by korzystać z pomocy psychologa. Rzadko tą drogą szukają pomocy. Zwykle wymyśla się filozofię na własny użytek. Na przykład o
przeznaczeniu. Uodpornia. Dlatego największy lęk, jaki odczuwa Wioleta Skobieńska, przychodzi nie wtedy, gdy myśli o katastrofie. Najbardziej boi się duszności alergicznych, krwotoku i zawału serca, który raz zdarzył się na pokładzie podczas jej lotu. Nie lubi tych sytuacji, gdy widzi, że pasażer stojący w kolejce do toalety przewraca się i przestaje oddychać. Od zimnej krwi Wioli zależy, czy utrzyma go przy życiu, zanim dolecą do pierwszego portu. Ta świadomość obciąża.

Dziewczyny z amerykańskich linii uwielbiają zakupy na Via Veneto. Podczas dnia odpoczynku w wiecznym mieście dziewczyny z United i American Airlines biegają od butiku do butiku i wracają do hotelu przy tej reprezentacyjnej ulicy, zwanej rzymską Champs-élysées, z dziesiątkami torebek od Gucciego, Versace, Luisy Spagnoli. Zakupy w dobrych miejscach to dla stewardesy premia za ciężką pracę. Czasami robi się też niezłe interesy. Przez lata wojny domowej w Angoli i Mozambiku załogi kręciły podwójny biznes. Inkasowały wysoką premię za każdą godzinę lotu nad terytorium objętym wojną, choć nikt do nich nie strzelał. A za kość słoniową i diamenty przemycone z Afryki powstała pod Lizboną niejedna nadmorska willa.

W polskich liniach kokosów raczej nie było i nie ma. Ale diety w dewizach i służbowe bilety lotnicze w ludowej ojczyźnie czyniły z zawodu jedno z atrakcyjniejszych zajęć. Czasy drobnych „wielkich interesów” polskich załóg na rynkowym przeliczniku dolara minęły, ale zawód wciąż należy do dobrze opłacanych, choć to tylko 50% tego, co zarabiają dziewczyny na zachodnich liniach. Doświadczona stewardesa latająca jako „pierwsza” lub „druga” wyciąga lekko 5 do 6 tys. zł miesięcznie. Początkująca na ogół nie przekracza 2,5 tys.

– Oczywiście, są loty i loty – mówi szefowa pokładu, Basrbara, która pracuje w Locie od połowy lat 80. Każda początkująca marzy o atlantyckich trasach, bo jeśli lata się do Nowego Jorku, Chicago i Toronto, nasze „maksibieżące minikonto”, na które przelewane są diety w dewizach, od razu nabiera powagi. Dlatego zawsze trwa cicha walka o dobre trasy. Trzeba żyć zgodnie z planistką, bo to ona układa miesięczny harmonogram lotów – przyznaje.
Gdy LOT ogłasza nabór, przychodzą setki osób. Nawet dentystki, socjolodzy, prawniczki. Wciąż przyciągają pieniądze, prestiż i... legendy (chociażby ta o wielkich romansach na polskich liniach, był czas, że żony pilotów wystosowały list otwarty do stewardes, by nie rozbijały im małżeństw). Po naborze zostaje kilkanaście kandydatek. Ale nie same piękności. – Dziś zmienił się pogląd na wizerunek stewardesy – uważa Elżbieta Szeratics. – Na pewno na egzaminach wstępnych odpadają cukierkowate lalki, nieprezentujące niczego więcej oprócz słodkiej buzi. Wygrywają inteligentne, interesujące twarze.

Zniesiono też górną granicę wieku. Wywalczyły to kilka lat temu panie po czterdziestce. Gdy Monika Krasnodembska, instruktorka LOT-u i egzaminatorka, ocenia kandydatki, bardziej niż na twarz (nie może mieć fizycznych defektów) stawia na ogładę. Dopiero potem rzuca okiem na sylwetkę. Powinna być proporcjonalna, bo szczupła znaczy zwinna. Ale bez przesady. Nie wyrzuca się z pracy za lekką nadwagę. Nikt też nie zawraca już sobie głowy chytrymi testami na zweryfikowanie poglądów. Testuje się nastawienie do klienta. „Jesteś urzędnikiem. Za chwilę kończysz pracę, a tu przychodzi petent. Co powiesz?”, to jedno z sytuacyjnych pytań. – Zdarza się – opowiada Krasnodembska – że ktoś ma zbyt duże poczucie indywidualizmu. Tak jest czasem z aktorami, którzy szukają u nas pracy i na pokładzie mają zbytnią tendencję do skupiania na sobie uwagi. Najważniejszy jest pasażer.

O świecie wiedzą dużo. Na przykład, w jakich godzinach modlą się ortodoksyjni Żydzi. Lepiej nie stwarzać egzotycznych kłopotów. Nie noszą też feministycznych urazów, gdy koszerna grupa zamówi czarter do Tel Awiwu z męską obsługą, bo nie przyjmie posiłków od kobiet. Dobrze znają VIP-ów. Ludzi najlepiej poznaje się w niecodziennych sytuacjach. Ponoć najbezpieczniej jest latać z Danielem Olbrychskim. Prawdziwy pokładowy macho. Raz podczas alkoholowej awarii związał paskiem wstawionego awanturnika. Kardynał Józef Glemp w czasie lotu do Rzymu dużo czyta i lubi podrzemać. Wyjątkowo mało kłopotliwy. Żadnych specjalnych życzeń. Najwyżej herbatka. I wielka równowaga. Gdy pewnego razu w samolot uderzył z hukiem piorun kulisty, kardynał po prostu wyciągnął brewiarz i zaczął się modlić. Lech Wałęsa rozwiązuje krzyżówki, a prałat Jankowski spowiada. Za to Jan Tomaszewski raz się zbuntował ze strachu i nie chciał opuścić korytarzyka dla obsługi. Na ewentualną katastrofę imponująco odporny jest Henryk Goryszewski, były
wicepremier z ramienia ZChN. Kiedyś, podczas turbulencji, miał ponoć powiedzieć, że nawet jeśli spadniemy, będziemy bliżej Boga. Za to Michał Wiśniewski, znany miłośnik samolotów, siedzi w oknie jak dziecko. I ciągle zmienia miejsca, jeśli nie ma kompletu na pokładzie. Najweselsze loty to te z góralami, którzy albo lecą po dolary, albo z nimi wracają. Chyba dosyć często, skoro w oficjalnym spisie, który wylicza, czego do samolotu wziąć nie wolno, jest wymieniona nawet ciupaga.

Ale to już nie tamci górale... Ewa Prądzyńska-Wróblewska (w 1959 r. wygrała teleturniej „Dookoła Świata” „Szukamy stewardesy”) opowiada o kobiecinach z tobołkami pod pachą, które trzeba było prowadzić za rękę. „Ej, panienko, ceguś kwaśno ta oranżada”, krzywiły się góralki w zapaskach, gdy nad Bałtykiem, na pożegnanie z Polską, wnosiła lampki z wykwintnym francuskim szampanem. Choć znawców wtedy nie było, bo trzy czwarte pasażerów jechało do Ameryki za chlebem, na opłaconym przez rodzinę dewizowym bilecie, panny z LOT-u przebierały się w czerwone sukienki z Mody Polskiej, żeby podać obiad. Już nie ma też tej przedwojennej emigracji, która szarpała stewardesę za gabardynowy rękaw mundurka, pytając o wychodek, bo dla mówiących mieszaniną gwary i angielskiego napis toaleta był jakiś nietutejszy. O tym, że w Polsce trudno było żyć, świadczyły samoloty nad Morze Czarne, wypełnione bagażami po ostatnie miejsce. Mało kto latał wtedy turystycznie. Merkantylizm był uzasadniony. – Za chwilę będzie turbulencja,
wezwałyśmy do zapięcia pasów – opowiadają dziewczyny. – Po kilku minutach minęliśmy rejon burzy i ustąpiła. Ale starszej pani skończyła się cierpliwość od czekania. Zdenerwowana wezwała stewardesę: „Miały być rozdawane turbulencje. A ja nie dostałam! Pewnie były wliczone w cenę biletu”.

Potem lata stanu wojennego. W antonowach najbardziej nudziła się policja. Znak rozpoznawczy – mundur, kask i... krzyżówka. – Też kilka par z tego powstało – mówią. – I jedno małżeństwo. Ale to już historia. Już w samolocie nie czuć potem.

7.30. Lot do Brukseli. Zwykły poniedziałkowy kurs. Niecałe dwie godziny. Prawie komplet. Żadnych pytań, żadnych wpadek, żadnych pretensji. Najwięcej młodzieży, która nie boi się dziś świata, coraz częściej jadąc za pracą. Ktoś otwiera laptop, inny teczkę z papierami. Dla niektórych to rutynowa podróż. Rano w samolot, pozałatwiać sprawy i z powrotem do Polski. Samolot to dla nich dwugodzinna taksówka. Gdzieniegdzie, oparte o fotel, rzucają się w oczy spracowane męskie ręce. Zwykle to lot budowy i zbiorów owoców. Ale są zbyt mało warci we własnych oczach, by czegoś od stewardes się domagać...

Justyna Walczak z Air Polonii rozdaje serwis. Płatny, bo na tanich liniach tnie się koszty. Justyna, po licencjacie z turystyki i hotelarstwa, lubi latać z pasażerem lowcostowym. Oblatany, nie wymaga specjalnej uwagi ani nie stroi fochów, jak za czasów służbowych delegacji (choć catering jest raczej symboliczny). Bo do Brukseli leci pasażer, który sam za siebie płaci i wie, ile wymagać w tych granicach. – Co innego polski turysta czarterowy – mówi Justyna. – Narzeka na ciasnotę, na kolejkę przy odprawie, na śródlądowania. Bywa przestraszony. Po 11 września media wytworzyły taką psychozę, że ludzie boją się latać.

Czasem, z pozycji pasażera, Maria Szargot obserwuje obsługę. Szefowa stewardes w latach 70., która w białych rękawiczkach serwowała na porcelanie main dishes i rozliczała się ze srebrnych sztućców po każdym locie. – Czy będzie pan teraz jadł? Co podać? – pytała. Potem zaglądała przez kotarę, czy już zabrać talerzyk. Dziś? Krzywi się na zafoliowane kanapki z ciepłym majonezem i alkohol w plastiku. – Czy pan się napije kawki?! Jak to KAWKI? Nas uczono: „Czy pan życzy sobie KAWY?”.
Maria (trzy serwisowe bilety w roku) lata i patrzy na te zaganiane dziewczyny i tych biznesmenów, co nie mają czasu żyć:
– Niech pani zapyta, ile jest z tego szybkich ślubów? Bo kiedy oni mają czas na flirt? – zastanawia się.
– Nie robimy takiej statystyki – śmieją się panny z pokładu.

Wysokość konserwuje. Ewa Prądzyńska (17 przelatanych lat) musiała spaść z obłoków już w 1976 r. Można było wtedy latać do 36 lat, bo uroda miała być równie mocną wizytówką LOT-u, jak kotlet schabowy ŕ la Giewont i zraz Sobieski w cateringu. – To były tłuste lata – ożywia się na wspomnienia. – Lata 60... Ił-14 leciał 200 km na godzinę. 24 miejsca na pokładzie i jedna osoba do obsługi. Gdy wysiadałam w Atenach, znałam wszystkie życiorysy. A potem z trzydniową dietą w dewizach latało się po sklepach. To było przecież 15 dol.! W Atenach i Rzymie mieli najlepsze buty, w Paryżu ortalionowe płaszcze i farby blond, w Londynie rozjaśniające krople do oczu... Potem już byliśmy coraz bliżej Ameryki.

Pierwsze szkolenie w Kansas City było dla dziewczyn z socjalizmu szokiem. One, z kraju, gdzie praca jest sprawą honoru, zakochane w tych rozmowach z Polonią, dewizach i zagranicznych rajstopach, a Amerykanki uczą: „Your passenger paid for your company 6 hundred dollars! So you ought to give a service for 6 hundred...”. Instruowały: żadnej improwizacji! Gdy pasażer zaczyna się dusić w samolocie, trzeba podać notes i poprosić o telefon krewnych! Tak naprawdę już wtedy zaczynał się kapitalizm. I ten zimny pragmatyzm na pokładzie. Potem miejsc w samolocie było coraz więcej. Przyśpieszyły silniki, przyśpieszył świat.

- W Locie pracuje 800 stewardes, z czego ok. 100 jest na urlopach wychowawczych.
- Wymogi wzrostu dla kobiet to nie więcej niż 170 cm, dla mężczyzn 182 cm.
- Granica wieku kandydata – 30 lat.
- Według przepisów wolno być w pracy 12 godzin, 13. jest kapitańską.
Czas pracy określa prawo lotnicze oraz postanowienie w „Instrukcji operacyjnej” (przeciętnie 40 godzin tygodniowo w pięciodniowym cyklu).
- Rocznie stewardesy LOT-u wylatują ok. 500 tys. km. Po każdej takiej trasie dostają trzynastkę, zwaną kilometrówką.
- W liniach Air Polonia, które istnieją od dwóch lat (od kwietnia 2003 r. jako pasażerskie), pracuje ok. 50 stewardes. Od grudnia ubiegłego roku jest to pierwsza polska linia lowcostowa.

Joint Aviation Regulation to spis norm, do których linie lotnicze świata zobowiązane są dostosowywać regulaminy dla stewardes. Dotyczą ogólnych zasad: przygotowania do zawodu, zdrowia, dopuszczalnej liczby godzin nieprzerwanej pracy, postępowania w skrajnych sytuacjach (np. wybuchu paniki wśród pasażerów czy zbiorowego zatrucia pokarmowego na pokładzie). Różni się natomiast styl poszczególnych linii.
- Stewardesy nieistniejących już bułgarskich linii Bałkan obowiązywał zakaz uśmiechania się do pasażerów. Obawiano się, że mógłby być odbierany jako zachęta do flirtu.
- Radziecki Aerofłot miał zwyczaj wręczania pamiątkowych dyplomów wszystkim pasażerom, którzy po raz pierwszy przelatywali nad biegunem północnym. Stewardesy wydawały rozkazy w tonie: „Obywatelu, nie było sygnału, że wolno odpiąć pasy! Pasażer pod oknem, proszę siedzieć prosto, nie rozpierać się łokciami!”.
- Rosyjskie linie są bodaj ostatnimi na świecie, gdzie jeszcze wolno palić.
- Brazylijskie linie Varig w lotach transatlantyckich nawet w klasie turystycznej jeszcze do niedawna serwowały michę czarnego kawioru.
- Lot liniami azjatyckimi to poczucie opiekuńczego komfortu. Japońskie i koreańskie stewardesy w klasie biznes pojawiają się w kwiecistych kimonach, okrywając drzemiącego pasażera pledem albo zabierając zmęczonej mamie wrzeszczące niemowlę, by mogła odpocząć.

Edyta Gietka, Mirosław Ikonowicz