Polscy biskupi przez lata powtarzali, że diecezje nie mają środków ani struktur, by wypłacać odszkodowania ofiarom księży-sprawców przestępstw seksualnych. Nasz materiał pokazuje, że to nieprawda. Diecezje dysponują majątkiem o ogromnej wartości i mają realne zasoby, by ponosić odpowiedzialność. O tym, dlaczego to instytucja, a nie tylko konkretna osoba, powinna ponosić konsekwencje, piszemy tutaj – KLIKNIJ.

W naszej analizie skupiliśmy się wyłącznie na majątku diecezji i archidiecezji. To one są podstawowymi strukturami Kościoła, mają osobowość prawną i to właśnie one odpowiadają za większość duchownych. Nie analizujemy własności parafii czy zakonów – ale już to, co pokazujemy, daje wyobrażenie o skali posiadania.

Dyskusja o finansowaniu Kościoła z budżetu państwa toczy się od lat bez podstawowej wiedzy o jego majątku. Zanim powiemy, ile dajemy z publicznych pieniędzy, warto sprawdzić, co Kościół już posiada. Pokazujemy to – po raz pierwszy na taką skalę - z precyzją i konkretem.

Stan posiadania polskich diecezji ustalaliśmy na podstawie danych z Elektronicznych Ksiąg Wieczystych, prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości. To publiczna baza - dostępna dla każdego obywatela. Wystarczy wpisać numer księgi, by sprawdzić, kto jest właścicielem konkretnej nieruchomości. W naszym śledztwie przeanalizowaliśmy grubo ponad tysiąc ksiąg.

Świadomie odrzuciliśmy wszystkie nieruchomości sakralne: kościoły, kaplice, cmentarze, grunty w bezpośrednim sąsiedztwie kościołów. Zrezygnowaliśmy też z opisywania nieruchomości o charakterze pomocowym (domów samotnej matki, jadłodajni, noclegowni czy punktów wsparcia) oraz edukacyjnym (żłobki, przedszkola, szkoły każdego szczebla, seminaria duchowne). Skupiliśmy się wyłącznie na tych działkach i budynkach, które mają realną wartość rynkową: ziemi rolnej, działkach z potencjałem budowlanym, mieszkaniach, domach, hotelach, halach przemysłowych i lokalach użytkowych.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Nie twierdzimy, że to pełna lista majątku diecezji - nie mamy odpowiednich narzędzi, by stworzyć takie zestawienie. Ale z całą odpowiedzialnością możemy powiedzieć: polskie diecezje nie mają mniej, niż pokazujemy. Ich rzeczywisty majątek może być — i na pewno jest — większy. To, co publikujemy, to jednak najdokładniejszy i najbardziej uporządkowany obraz, jaki dotąd udało się komukolwiek stworzyć.

Wyceny nieruchomości, które prezentujemy w tym materiale, mają często charakter orientacyjny. W przypadku mieszkań posługiwaliśmy się średnimi cenami za metr kwadratowy w danej lokalizacji, bazując na dostępnych danych rynkowych o transakcjach dokonywanych w przeszłości. Podobnie sprawa wyglądała w przypadku gruntów. Jednak wycena innych kategorii – nieruchomości, takich jak kamienice, pałace biskupie czy zabytki – była znacznie trudniejsza. Tego typu obiekty rzadko pojawiają się w obrocie, a ich wartość zależy od wielu indywidualnych czynników: stanu technicznego, stopnia ochrony konserwatorskiej, lokalizacji czy możliwości komercyjnego wykorzystania. Dlatego w takich przypadkach nasze szacunki opieraliśmy na konsultacjach z rzeczoznawcami i analizie porównawczej, ale wciąż są to tylko (i aż) estymacje i tak należy do tych danych podchodzić. Uznaliśmy jednak, że nawet przy takim marginesie niepewności warto pokazać skalę i strukturę majątku tych podmiotów.

W większości zrezygnowaliśmy z podawania pełnych adresów nieruchomości, by zachować standardy bezpieczeństwa i odpowiedzialności redakcyjnej.

Grunty te trafiały do diecezji różnymi drogami: poprzez decyzje Komisji Majątkowej, darowizny, zakupy, a także zamiany - często z udziałem państwa lub samorządów. Wszystkie te operacje widoczne są w analizowanych przez nas księgach. Część tych terenów jest wykorzystywana rolniczo, inne leżą odłogiem, a jeszcze inne przedstawiają dużą wartość inwestycyjną.

Takim przykładem są choćby działki nad jeziorem Łańskim niedaleko Olsztynka, gdzie na malowniczym cyplu Archidiecezja Warmińska we współpracy z prywatnymi podmiotami planowała budowę czterogwiazdkowego hotelu. Inwestycja została jednak czasowo wstrzymana przez sąd. W księgach napotkaliśmy też kilkanaście przypadków transakcji, jakie dokonały polskie diecezje, sprzedając ziemię deweloperom pod inwestycje. Było tak choćby w Lublinie, Kielcach czy Krakowie.

Osobną kategorię stanowią działki faktycznie użytkowane rolniczo. Duża część z nich jest poddzierżawiana, ale są też inne przypadki. Najbardziej znamiennymi przykładami pozostają (bądź do niedawna pozostawały) wielkoobszarowe gospodarstwa należące do Archidiecezji Gnieźnieńskiej (ok. 1500 hektarów) oraz Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej (ponad 500 hektarów) – pojedyncze kompleksy ziemi składające się na profesjonalne gospodarstwa rolne z pełnym zapleczem i nowoczesnym zarządzaniem.

Jeszcze niedawno Gospodarstwo Rolne Archidiecezji Gnieźnieńskiej uchodziło za perłę w koronie kościelnych majątków ziemskich. Najnowocześniejszy sprzęt, setki sztuk zwierząt hodowlanych, rozbudowana uprawa roślin – wszystko funkcjonowało na najwyższym poziomie. Dziś grunty nadal pozostają własnością Kościoła, ale całość została wydzierżawiona prywatnemu operatorowi. Zmienił się sposób gospodarowania, ale nie zmieniło się jedno — ziemia wciąż należy do instytucji kościelnych, które nadal czerpią z niej korzyści finansowe. Współwłaścicielami części tych gruntów są także okoliczne parafie. Co istotne, decyzja o dzierżawie wywołała wśród lokalnych rolników ogromne emocje i protesty — liczyli, że grunty zostaną rozparcelowane na mniejsze działki i trafią w ręce miejscowej społeczności. Nic takiego nie miało jednak miejsca.

Dla porównania – średnie gospodarstwo rolne w Polsce ma dziś około 11 hektarów. Tymczasem niektóre kościelne księgi wieczyste obejmują kompleksy ziemi liczące po 200, 300 a nawet 700 hektarów. Ich łączna szacunkowa wartość to około 250 milionów złotych. Wyceny dokonaliśmy we współpracy z rzeczoznawcami majątkowymi, specjalizującymi się w obrocie różnymi kategoriami nieruchomości.

Warto dodać, że podmioty kościelne otrzymują także wielomilionowe dotacje z funduszy unijnych — właśnie z tytułu posiadania i użytkowania ziemi. Przykładowo, w 2022 roku otrzymały one łącznie ponad 16 milionów złotych dopłat.

W warunkach rosnących cen ziemi, takie grunty to nie tylko bieżące źródło przychodu, ale także aktywa o trwałej i stale rosnącej wartości inwestycyjnej.

ZIEMIA, GRUNTY ORNE, PASTWISKA

Wśród najbardziej wyróżniających się przypadków są: Kasztanowy Pałac pod Poznaniem – ekskluzywny kompleks z rozległym, zadbanym parkiem; Hotel im. Jana Pawła II we Wrocławiu – czterogwiazdkowy obiekt z restauracją i centrum konferencyjnym (w obu przypadkach właścicielem działki jest Skarb Państwa, a Kościół posiada prawo użytkowania wieczystego); oraz Pleśna Park – nadmorski ośrodek rekolekcyjny z pełną infrastrukturą hotelową. Ich wygląd, standard i oferta nie odbiegają od prywatnych inwestycji hotelarskich – a pozostają w rękach kościelnych instytucji. W większości przypadków podmioty kościelne osiągają z tych obiektów zyski – czy to poprzez samodzielne prowadzenie działalności, czy wynajem nieruchomości komercyjnym operatorom.

Innym interesującym przypadkiem jest Hotel Rzymski w centrum Poznania – symboliczny przykład komercyjnego wykorzystania kościelnej nieruchomości. Budynek należy do kurii archidiecezjalnej i od 2020 roku był zamknięty. Po trzech latach ruszyła gruntowna przebudowa. Jak donosiły media, w zabytkowym gmachu liczącym blisko 200 lat, powstanie czterogwiazdkowy hotel pod marką Tapestry Collection by Hilton – pierwszy taki obiekt tej sieci w Polsce. Znajdzie się tam cocktail-bar z tarasem dachowym, strefa spa, bawialnia oraz nowoczesna restauracja. Hotelem zarządzać będzie prywatna Grupa Polskie Hotele. Kuria, choć unika komentarzy, pozostaje właścicielem budynku – co oznacza, że będzie czerpać korzyści finansowe z jego komercyjnego wykorzystania.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Część tych nieruchomości została odzyskana po czasach PRL, inne przekazano Kościołowi w ramach rekompensat, darowizn lub zakupu. W wielu księgach wieczystych pojawiają się wzmianki o hipotekach, kredytach, a także obecności świeckich podmiotów – co sugeruje realną aktywność gospodarczą i przepływy rynkowe.

Granica między miejscem duchowego wypoczynku a pełnoprawnym hotelem komercyjnym bywa tu rozmyta. Ale niezależnie od sposobu wykorzystania – są to nieruchomości warte miliony, stanowiące bardzo konkretną część majątku Kościoła. Ich wartość stale rośnie, szczególnie ze względu na położenie w turystycznych lokalizacjach. Z naszych szacunków wynika, że poniższe wyszczególnione obiekty mają łączną wartość niespełna 60 milionów złotych.

Część budynków pełni funkcje użytkowe – siedziby fundacji, biur, organizacji katolickich, instytucji edukacyjnych, biur poselskich. Część to lokale, które mogą być i są wykorzystywane jako aktywa mieszkaniowe lub inwestycyjne.

W samym tylko Ełku diecezja kontroluje cały pakiet mieszkań – kilkanaście lokali, często zgrupowanych w jednym budynku. Przy ul. Kościuszki ma na własność całe piętro z lokalami mieszkalnymi i przynależnymi piwnicami, przy 3 Maja – mieszkanie z poddaszem i kotłownią. Łączna wartość tego portfela to ponad pięć milionów złotych – to już poziom profesjonalnego inwestora na rynku mieszkaniowym. Podobnie sytuacja wygląda na przykład w Siedlcach albo Łowiczu.

Inny "worek" to efektowne kamienice, rozrzucone na całej mapie Polski. Taka właśnie stoi w jednej z najbardziej prestiżowych lokalizacji w Poznaniu. Na rogu dwóch reprezentacyjnych ulic znajduje się zabytkowa kamienica należąca do archidiecezji. W środku – kancelarie notarialne, adwokackie, biura. Reprezentacyjny adres, duża wartość rynkowa, zero funkcji duszpasterskiej. W samym tylko Poznaniu odnaleźliśmy pięć takich nieruchomości. Bardzo podobna sytuacja ma miejsce w okolicach toruńskiego rynku. Wśród użytkowanych w zwykły, mieszkalno-usługowy sposób kamienic znalazły się także zabytkowe, charakterystyczne kamienice z ulicy Piekary.

W niektórych księgach pojawiają się wpisy dotyczące hipotek, darowizn od osób prywatnych czy umów użyczenia. W zdecydowanej większości nie ma żadnej wzmianki o wykorzystaniu – formalnie to po prostu własność Kościoła. Nierzadko w dobrych lokalizacjach, z rynkową wartością idącą w setki tysięcy złotych lub więcej.

Osobną kategorią są pałace biskupie, jak choćby we Włocławku, Bydgoszczy czy Zielonej Górze - efektowne, często o walorach zabytkowych. Szacowanie ich wartości jest czynnością karkołomną, bo ta zależy nie tylko do dokładnego stanu obiektów, ale również choćby kwestii konserwatorskich. Obiekty te jednak mają na pewno wielomilionową wartość – podawane przez nas w zestawieniu wartości mają charakter szacunkowy.

To część majątku, o której rzadko się mówi – bo nie wzbudza emocji jak hotele czy ziemia. Ale to właśnie te nieruchomości budują obecność Kościoła w miejskiej przestrzeni. Z naszych szacunków wynika, że wszystkie nieruchomości opisywane w tym dziale mają wartość około 200 milionów złotych.

MIESZKANIA

KAMIENICE, DOMY, BUDYNKI

Te nieruchomości również pojawiały się w księgach wieczystych, które analizowaliśmy. Ale świadomie zrezygnowaliśmy z ich opisywania i wyceniania – ich funkcja jest jasna i nie budzi wątpliwości. To nieruchomości, które służą ludziom w potrzebie – i właśnie dlatego nie ma sensu traktować ich jak aktywów majątkowych. Mowa o takich miejscach, jak kameralny, ale niezbędny punkt pomocy dla kobiet w trudnej sytuacji w podwarszawskiej Zielonce – często w ciąży lub z małymi dziećmi, bez zaplecza finansowego ani wsparcia bliskich, Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Będzinie czy Dom Nadziei w Dylakach - miejsce dla osób w kryzysie bezdomności, walczących o wyjście z kłopotów. Z kolei w Poznaniu przy ulicy Jarochowskiego na wielkich działkach będących własnością kościelną znajduje się Szpital św. Rodziny.

Kościół pełni w Polsce bardzo ważną funkcję społeczną – często działa tam, gdzie państwo działa zbyt wolno lub zbyt słabo. I niezależnie od tego, jak patrzymy na majątek kościelny, tej roli pomijać się nie da. Dlatego tę kategorię zostawiamy nie jako wyliczenie, ale jako przypomnienie – że mówimy o instytucji, która ma różne twarze. I różne formy obecności.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

To nie jest pełna ewidencja. Ale to najbardziej precyzyjny i przejrzysty obraz, jaki udało się dotąd stworzyć na temat majątku diecezji w Polsce. Opieramy go na faktach, rejestrach, analizie, nie na emocjach.

W tle pozostaje pytanie, które nie przestaje być aktualne: jak instytucja, która zarządza nieruchomościami wartymi setki milionów złotych, może równocześnie twierdzić, że nie jest w stanie współfinansować odszkodowań dla ofiar przemocy? Debata o odpowiedzialności – moralnej, finansowej i systemowej – nie może pomijać tych liczb, struktur i własności. Tylko znając skalę, możemy uczciwie pytać o zasady.