Oni walczyli z korupcją w Ukrainie. Dlaczego zwykli Ukraińcy protestują przeciwko decyzji Zełenskiego?

Według Nedima Useinowa, pochodzącego z Krymu politologa, eksperta z think tanku The German Marshall Fund of the United States (GMF), działania politycznych stronników prezydenta coraz wyraźniej noszą znamiona centralizacji władzy.

- Z jednej strony Zełenski apeluje do zachodnich sojuszników o wsparcie militarne i polityczne, z drugiej osłabia niezależność struktur, które powstały dzięki naciskom właśnie tych zachodnich partnerów. Zwalczające korupcję NABU i SAP to instytucje, które cieszyły się względną autonomią, miały ustawowe gwarancje niezależności. Były chronione przed politycznym naciskiem - mówi Wirtualnej Polsce Useinow.

Ukraiński parlament przyjął ustawę podporządkowującą Narodowe Biuro Antykorupcyjne Ukrainy (NABU) і Specjalną Prokuraturę Antykorupcyjną (SAP) Prokuraturze Generalnej, została ona podpisana przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego.

Jest to traktowane jako atak obozu władzy na instytucje, które dotąd miały zagwarantowaną autonomię i niezależność. Funkcjonariusze służb stali się rozpoznawalni w mediach dzięki spektakularnym akcjom - często pojawiali się na zdjęciach z zatrzymań w luksusowych rezydencjach, na tle biurek zapełnionych gotówką, plikami dolarów i euro.

Rozmówca WP przypomina, że powołanie tych instytucji było odpowiedzią na oczekiwania społeczne i międzynarodowe. Miały one skutecznie tropić korupcję w elitach władzy.

- Tymczasem teraz, w przededniu rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych z UE, prezydent Ukrainy ogranicza właśnie ich niezależność. To bardzo niepokojące w kontekście europejskiej integracji. Bruksela kładzie ogromny nacisk na siłę i niezawisłość instytucji antykorupcyjnych - dodaje Nedim Useinow.

- Siła tych instytucji to fundament demokracji, a dziś widzimy próbę ich niszczenia, bo działają zbyt wolno, są zbyt niezależne, a dla obozu władzy czas i kontrola są ważniejsze niż procedury - krytykuje politolog.

Dlaczego więc Zełenski to robi? Zdaniem eksperta, prezydent powiela błędy swoich poprzedników. - Kiedyś Petro Poroszenko także bronił skompromitowanych ludzi ze swojego otoczenia. Teraz Zełenski, mimo że wywodzi się z młodszej generacji, otoczył się przedstawicielami podobnego układu. To elity wyhodowane przez system, który traktuje niezależność instytucji jak abstrakcję - mówi Useinow.

- W otoczeniu Zełenskiego są osoby, wobec których toczą się postępowania korupcyjne. Pojawia się pokusa, aby wpływać na wyniki śledztw. Nic dziwnego, że obóz prezydencki dąży do podporządkowania instytucji prokuraturze generalnej - podkreśla.

Uważa też, że przyczyn takiej decyzji prezydenta może być kilka: od politycznej kalkulacji, przez brak cierpliwości do powolnego działania instytucji podczas wojny, po próbę ochrony ludzi z najbliższego otoczenia. Ekspert zwraca uwagę na jeszcze jeden problem: tempo, w jakim zmiana została przeprowadzona. Rada Najwyższa przegłosowała ustawę błyskawicznie, niemal bez debaty. To sygnał, że instytucjonalne zabezpieczenia na Ukrainie są słabe.

W środę prezydent Zełenski poinformował, że zaproponuje Radzie Najwyższej projekt ustawy, który "zapewni siłę systemowi porządku publicznego" i sprawi, że "nie będzie żadnego rosyjskiego wpływu ani ingerencji w działalność organów ścigania". Jak stwierdził, "zawarte będą wszystkie normy dotyczące niezależności instytucji antykorupcyjnych".

Zdaniem rozmówcy WP to właśnie niezależne instytucje - nie politycy - są prawdziwym gwarantem demokracji i wartości europejskich. Dlatego protesty, które wybuchły po decyzji parlamentu i podpisie prezydenta, nie są przypadkiem.

- Ukraińcy nie walczyli na Majdanie nie dla twarzy polityków, ale o trwałe mechanizmy kontroli władzy. W gruncie rzeczy aktualne protesty toczą się o to samo. O niezależne sądy, uczciwe śledztwa i instytucje, które nie są zależne od politycznych wpływów - podkreśla Useinow.

Uważa, że tym kryzysie traci nie tylko społeczeństwo obywatelskie, ale także partnerzy międzynarodowi. - Kiedy władza wykonawcza przejmuje kontrolę nad śledztwami, a jednocześnie jeździ po stolicach europejskich opowiadając o demokracji, pojawia się dysonans. I poważna wątpliwość, czy Ukraina rzeczywiście jest gotowa na europejskie standardy - ostrzega Useinow.

Ukraińska Specjalna Prokuratura Antykorupcyjna (SAP) to niezależny organ ścigania powołany do nadzorowania śledztw prowadzonych przez Narodowe Biuro Antykorupcyjne Ukrainy (NABU). W maju agenci i prokuratorzy ujawnili, że ukraiński polityk (deputowany do parlamentu) i jego wspólnik brali łapówki za pomoc w ucieczce przez poborowych za granicę.

Polityk z pomocą funkcjonariuszy straży granicznej umożliwiał wyjazd poza oficjalnymi przejściami. "Usługa" kosztowała 10 tys. euro od osoby.

W czerwcu działania biura antykorupcyjnego doprowadziły do zatrzymania obecnego wicepremiera Ukrainy, który jako były minister ds. rozwoju wspólnot i terytoriów miał brać udział w wielowątkowym procederze łapówkarskim. NABU informuje, że kijowski deweloper, zdobył atrakcyjną działkę pod budowę mieszkań opłacając wicepremiera i kilku urzędników.

Perfidia planu polegała na tym, że "transakcja" odbywała się pod płaszczykiem budowy publicznych mieszkań. "Wdzięczny" deweloper zaoferował w zamian ministrowi i jego współpracownikom mieszkania z ogromnymi rabatami - nawet za równowartość 100-800 zł ma metr kwadratowy. Ceny rynkowe wynoszą wielokrotnie więcej.

W 2025 roku NABU wszczęło 370 postępowań, opracowano 69 aktów oskarżenia, a z poprzednich śledztw uzyskano w sądach wyroki skazujące wobec 54 osób.

W poniedziałek Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) przeprowadziła rewizje w instytucjach antykorupcyjnych. Zatrzymano co najmniej dwie osoby. Według oświadczenia NABU zarzuty wobec urzędników instytucji dotyczą podejrzeń o współpracę z Rosją. Zdaniem biura jest to jednak wykorzystywane jako pretekst do uderzenia w całą instytucję.

Tomasz Molga, dziennikarz Wirtualnej Polski