Narodowy Dzień Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA na ziemiach wschodnich II RP. Co warto wiedzieć?

Święto to zostało ustanowione na mocy ustawy z 4 czerwca 2025 roku, by upamiętnić dziesiątki tysięcy Polaków zamordowanych na Kresach Wschodnich przez ukraińskich nacjonalistów z Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) oraz Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów frakcji banderowskiej (OUN-B).

• Data obchodów: 11 lipca – rocznica tzw. "krwawej niedzieli" z 1943 roku.
• Ustanowienie święta: 4 czerwca 2025 roku ustawą podpisaną przez prezydenta Andrzeja Dudę.
• Cel święta: upamiętnienie ofiar ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA na Polakach na Kresach Wschodnich.
• Skala zbrodni: szacuje się, że zginęło ponad 100 tys. Polaków.
• Główne miejsca zbrodni: Wołyń i Małopolska Wschodnia (dzisiejsza zachodnia Ukraina).
• Sprawcy: Ukraińska Powstańcza Armia (UPA) oraz Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów frakcji Bandery (OUN-B).
• Lider ideologiczny OUN-B: Stepan Bandera.
• Największa fala mordów: 11–12 lipca 1943 roku – ataki na około 100–150 polskich miejscowości.

Najtragiczniejsze wydarzenia miały miejsce 11 lipca 1943 roku, w tzw. krwawą niedzielę. Tego dnia oddziały UPA zaatakowały jednocześnie blisko 100 polskich miejscowości na Wołyniu, mordując z niebywałym okrucieństwem tysiące polskich cywilów – kobiet, dzieci, starców i całe rodziny. Był to punkt kulminacyjny zaplanowanej kampanii czystek etnicznych, której celem było usunięcie Polaków z terenów, które ukraińscy nacjonaliści uznawali za część przyszłego niepodległego państwa ukraińskiego.

Zbrodnie miały miejsce nie tylko na Wołyniu, ale także w Małopolsce Wschodniej (Galicji Wschodniej) i innych częściach ziem wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej. W latach 1939–1946 zginęło łącznie ponad 100 tys. Polaków. Szacuje się, że tylko w ciągu jednego dnia – 11 lipca – życie straciło nawet 8 tysięcy osób.

Zbrodni tych dopuściły się formacje nacjonalistyczne: Ukraińska Powstańcza Armia (UPA) oraz powiązana z nią Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów – frakcja Stepana Bandery (OUN-B). Ich ideologia, oparta na skrajnym etnonacjonalizmie, zakładała konieczność "oczyszczenia" terenów przyszłej Ukrainy z innych narodowości – w tym przede wszystkim Polaków.

Narodowy Dzień Pamięci to nie tylko upamiętnienie ofiar, ale także zobowiązanie do pielęgnowania pamięci historycznej. Obchody organizowane są w całym kraju – przede wszystkim w Warszawie, gdzie składane są wieńce przy Pomniku Ofiar Ludobójstwa na Skwerze Wołyńskim i Pomniku 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, która broniła ludności cywilnej przed atakami UPA.

Uroczystości poprzedza msza święta w Katedrze Polowej Wojska Polskiego, a udział w nich biorą m.in. przedstawiciele władz państwowych, organizacji kresowych oraz kombatantów.

Instytut Pamięci Narodowej (IPN) oraz inne instytucje publiczne przygotowują publikacje, filmy dokumentalne i świadectwa ocalałych, by edukować młode pokolenia o tej trudnej karcie historii. Zbrodnia Wołyńska uznawana jest przez wielu historyków, m.in. prof. Grzegorza Motykę, za klasyczny przykład ludobójstwa.

Współczesne relacje polsko-ukraińskie muszą opierać się na prawdzie i wzajemnym szacunku. Narodowy Dzień Pamięci nie jest wyrazem wrogości, lecz hołdem dla ofiar i wyrazem potrzeby uczciwego dialogu o przeszłości. Tylko poprzez otwartość i uznanie historycznych faktów można budować przyszłość opartą na pojednaniu i wspólnych wartościach.

Narodowy Dzień Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA to wyraz narodowej pamięci o dramacie setek tysięcy polskich rodzin z Wołynia, Galicji i innych ziem Kresowych. 11 lipca przypominamy, że nie można zapomnieć o tych, którzy zginęli tylko dlatego, że byli Polakami.

Źródła: Prezydent.pl, IPN, Kombatanci GOV, Muzeum Historii Polski